شهر زیرزمینی زلف آباد فراهان از توابع استان مرکزی که گنجینه ای اسرارآمیزاز دوره ایلخانیان و سرمایه ارزشمند تاریخی است در آماج عوامل محیطی و فرسایش بادی در معرض تهدید و آسیب است.

شهر زیر زمینی زلف آباد واقع در پنج کیلومتری شمال شرقی شهر فرمهین، نمونه ای کامل و کم نظیر از محوطه های تاریخی با داشته های فرهنگی غنی و روایتهای ناگفته از سرزمین تاریخی و دیرپای شهرستان فراهان و استان مرکزی است که تاکنون با دو دوره کاوش باستان شناسی از دل خاک بیرون کشیده شده اما به دلیل کمبود اعتبارات نیمه کاره رها شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی در گفت و گو با ایرنا آسیب پذیری این بنای تاریخی را تایید کرد و توضیح داد: محوطه تاریخی شهر زیرزمینی زلف آباد یکی از داشته های مهم فرهنگی و باستانی شهرستان فراهان است که حاوی اطلاعات ذی قیمتی از اصالت فرهنگی، رفتارها و منش انسانی و رویدادها و حوادث دوران ایلخانی است.

سید ˈمحمد حسینیˈ گفت: بر اساس آنچه در ˈ ناسخ التواریخˈ و ˈ روضه الصفا ˈ آمده، شهر زیرزمینی زلف آباد، در قرن ششم تا نهم هجری قمری، شهری آباد و بزرگ بوده که در شاهراه تجارت قم، تهران و اصفهان واقع شده بوده ولی در خصوص مدفون شدن آن در زیر خاک روایات متفاوتی وجود دارد.

وی بیان کرد: برخی از مستندات تاریخی علت تخریب زلف آباد را به دوره قاجار نسبت داده و دلیل آن را شورش مردم علیه حاکمان وقت مطرح کرده اند و در منابع دیگر تاریخی نیز علت مدفون شدن این شهر در دل خاک، وقوع زلزله ای شدید بیان شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی ادامه داد: این محوطه تاریخی عرصه ای به وسعت 110 هکتار است که در دو طرف جاده آسفالته فرمهین به آشتیان و تفرش قرار گرفته و به شکل دو بخش مجزا بر روی آن کاوش باستان شناسی انجام شده است.

حسینی خاطرنشان کرد: فصل نخست کاوش های باستان شناسی این محوطه از سال 88 و در سطح 700 متر مربع انجام شد که بخش های مهمی از ساختارهای مسکونی و عمومی از جمله بقایای یک حمام عمومی در آن هویدا شد که حکایت از اصول شهرسازی داشت.

وی اظهار کرد: مطالعات باستان شناسی نشان داد که زلف آباد در زمان خود شهری پررونق با مردمانی شیعه مذهب و زیستی مبتنی بر بهره وری از کشاورزی ، دامداری و تولید بوده و ساکنان آن روشهای مبادلات فرهنگی و تجاری گسترده ای داشته اند.

مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی گفت: یافته های باستان شناسی این شهر زیرزمینی همچنین بیانگر وجود نظام ارتباطات اجتماعی خاص و طبقه بندی مشاغل در این شهر است و از ساختارهای عمومی در ارتباط با مذهب، زندگی روزمره و محله ها ،به خوبی طبقات اجتماعی را شرح می دهد.

حسینی اضافه کرد: مرحله دوم کاوش باستان شناسی محوطه تاریخی زلف آباد فراهان سال 89 انجام شد که هدف آن کشف ابعاد ناشناخته این محوطه و بررسی تخمین شرایط و روند ایجاد آن، کالبدشناسی شهری از منظر بافت مسکونی، خدمات عمومی ، مشاغل و تجارت، زیست فرهنگی و اقتصادی و ترسیم الگوی ارتباط فرهنگی بود.

وی یادآور شد: قرار بوده پس از این کاوش ها محوطه باستان شناسی زلف آباد فراهان در قالب سایت موزه و پایگاه پژوهشی مدیریت شود که متاسفانه با گذشت چهار سال هنوز این مهم محقق نشده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی اظهار کرد: ایجاد پایگاه پژوهشی در کنار این محوطه از ضروری ترین نیازها برای پیشگیری از تهدید و آسیب آن است که این طرح در مرحله نخست به پنج میلیارد ریال اعتبار و برای تکمیل ایجاد سایت نمایشگاهی و موزه به چهار و نیم میلیارد ریال دیگر نیاز است.

حسینی افزود: پایگاه پژوهشی مذکور شامل امکانات کارگاهی آزمایش های تخصصی باستان شناسی، سالن نشست های علمی، کارگاه های بازسازی و مرمت اشیای تاریخی حوزه نمایشگاه و موزه و مدیریت محوطه است و در صورت سهل انگاری در ایجاد آن در کمترین زمان ممکن این محوطه بر اثر فرسایش با مشکلات جدی مواجه می شود.

وی ادامه داد: شهر زیرزمینی زلف آباد ظرفیتی بالقوه و مهم در توسعه صنعت گردشگری است که در صورت تخصیص اعتبار مناسب می تواند به کانون تولید ثروت و یکی از بخشهای پررونق جذب گردشگر تبدیل شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی بیان کرد: سهل انگاری دولت قبل در قبال این بنای ارزشمند قابل بخشش نیست و انتظار است که میراث فرهنگی کشور این سرمایه ارزشمند باستان شناسی را به صورت ویژه ببیند و به عنوان یکی از طرح های اضطراری در نگهداری و مرمت آن اعتبارات مناسبی را اختصاص دهد.

دیار کهن فراهان از دیرباز یکی از سکونتگاه های مهم بشری بوده و در جای جای آن آثار و گنجینه های ارزشمندی از دست ساخته ها و شواهد زیست انسانی با قدمت هزاره چهارم قبل از میلاد تاکنون به یادگار مانده است.

بسیاری از این آثار و شواهد مهم مربوط به دوره های تاریخی اشکانی و ساسانی است که بقایای آن به صورت گسترده و پراکنده در تپه ها و محوطه های این خطه باقی است و برخی از این اسناد سکونتگاهی نیز متعلق به سده های اولیه اسلام است.

بخش های عظیمی از محوطه تاریخی زلف آباد به صورت برآمدگی و تلهایی در میانه دشت فراهان و در کنار بارگاه امامزاده احمد ابن علی (ع) که یادمانی تاریخی از دوره ایلخانی است و به عنوان یکی از کانونهای زیارتگاهی پرجاذبه فراهان است، واقع شده است. 

در آثار تاریخی به جای مانده شهر زیر زمینی زلف آباد که با نام ˈدلف آبادˈ نیز نامیده شده این شهر مردمی متمدن و صنعتگر داشته و این خطه از مراکز ارتباطی و شریانهای آمد و شد برخوردار بوده است.

مطالعات اولیه در قالب گمانه زنی ها حاکی از آن است که شهر زیرزمینی زلف آباد در سده های هفتم و هشتم هجری قمری آباد و پر رونق بوده و در دوره تیموری و صفوی و سپس قاجار روند زوال را گذرانده است.

در دوران قاجار پس از احداث شهر سلطان آباد (اراک فعلی) به دست یوسف خان گرجی در سال 1230 هجری قمری و استقرار قوای دولتی در آن، اهالی زلف آباد که شامل فراهان، مجدآباد کهنه، مجدآباد نو، اسلام آباد و شاه آباد بودند علیه حکومت مرکزی شورش می کنند و قیام آنها با سرکوب دولت مرکزی و به آب بسته شدن شهر زلف آباد ختم می شود.

با توجه به اینکه خطه فراهان کانون تمرکز جشن های آب پاشان و تیرگان و برداشت گندم است که به ثبت ملی نیز رسیده اند، باید به عنوان قطب قوی گردشگری و پژوهش های باستانی و فرهنگی مورد توجه قرار گیرد.

هم اینک بیش از دو هزار اثر تاریخی و فرهنگی در استان مرکزی شناسایی شده که 800 اثر آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: